464) کرسی «آسیب‌شناسی روش پژوهش در مسائل تاریخی علوم قرآن» برگزار شد.
کرسی «آسیب‌شناسی روش پژوهش در مسائل تاریخی علوم قرآن» برگزار شد. ابتدا گزارشی ناقص از این کرسی ارائه شد که در برخی سایت‌ها منعکس گردید، لیکن بعد از چند روز پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گزارشی دقیق‌تر از این کرسی ارائه کرد که پس از بیان خلاصه مطالب، گزارش را عیناً بارگزاری می‌کنم:
خلاصه مطالب:
1. در مسائل تاریخی علوم قرآن (تاریخ قرآن و قرائات) و غیر آن‌ها مثل برخی مسائل زیرمجموعه اعجاز قرآن (مثل شبهات مربوط به امّی بودن پیامبر اکرم ص) که ماهیت تاریخی دارند، در منابع علوم قرآن بدون توجه جدی به روش‌شناسی پژوهش در منابع تاریخی ارائه شده‌اند و برای نمونه به سه مسئله مهم جمع قرآن، مسئله تحریف قرآن، و نظریه «این همانی قرائت موجود و قرائت واحده» اشاره شد.
2. آسیب اصلی در پژوهش‌های تاریخی منابع علوم قرآن در نادیده گرفتن «عقل تحلیل‌گر» یا «عقل ابزاری» است.
3. مراد از عقل تحلیل‌گر این است که عقل با استفاده از ابزارهای حقیقت‌یاب به ارزیابی داده‌های تاریخی اقدام کند و داده‌ها و گزاره‌ها و حوادث تاریخی را در فضای آن رخدادها بررسی کند. یعنی بتواند فضایی که حوادث در دل آن‌ها اتفاق افتاده به بهترین وجه بازسازی کند و ابزار حقیقت‌یاب را به خدمت بگیرد.
4. یکی از ناقدان محترم استاد فاکر میبدی بود. چند نکته مهم مطالب ایشان این بود: توجه ویژه به عقل تحلیل‌گر و ابزار پژوهش در تاریخ که در متن ارائه شده به ناقدان آمده، نباید موجب شود که از نقد و ارزیابی روایات و خلاصه روش‌های دیگر صرف‌نظر شود. در پاسخ عرض کردم: مرحله ورود عقل تحلیل‌گر به بازسازی فضای یک حادثه تاریخی به جهت ارزیابی گزاره‌های ناقل آن حادثه بعد از مرحله ارزیابی اولیه گزاره‌ها از حیث سند و مانند آن است. یعنی مثلاً اگر قرار است برهان تاریخی بر مسئله تحریف ناپذیری قرآن ارائه شود، پیش از این مرحله باید روایات تحریف از نظر رجال و درایه بررسی شود. اگر گزاره تاریخی ناقل حادثه‌ای از حیث سندی مردود بود، اصلا نیازی برای بازسازی فضای آن حادثه و جمع قرائن دیگر نیست و اگر چنین شود، برهانی بر ردّ گزاره مردود بوده و جهت تأکید بیشتر است.
5. اختلاف مهم و اصلی بنده و آقای فاکر میبدی در تاریخی دانست مسئله تحریف قرآن بود. ایشان معتقد بود که مسئله تحریف تاریخی نیست ولی حقیر معتقد به تاریخی بودن آن بودم و هستم.
6. نکته دیگر ایشان این بود که عنوان «تاریخ قرائات» شامل همه مباحث قرائات نیست و بخش زیادی از مباحث قرائات تاریخی نیست. در پاسخ ایشان باید عرض شود که بله، مباحث زیادی از قرائات، مانند توجیه قرائات، تاریخی نیستند ولی اصل مطلب یعنی حادث شدن قرائات در دل تاریخی بوده و از این جهت تاریخی است، هرچند مباحثی در باره یک حادثه تاریخی غیر تاریخی باشد. عنوان تاریخ قرائات شناخته شده است و در برخی تک‌نگاری‌ها استفاده شده است.
اما گزارش تفصیلی کرسی:
بسم الله الرحمن الرحیم
