462) داستان اختلاف قرائات 15 «القراءات فى نشأتها الاولى» (تعلیقاتی بر مبحث تاریخ قرائات التمهید ج2)
داستان اختلاف قرائات
در زمان پیامبر اکرم ص اختلاف قرائاتی وجود نداشت مگر احتمالاً در لهجه آن‌هم برای کسانی که توانایی مراعات لهجه صحیح را نداشتند؛ البته برخی هم به ذوق و سلیقه و اجتهاد خود قرائتی داشتند که مورد نهی بود و شاذّ. پس از پیامبر اکرم ص تا توحید مصاحف اختلاف قرائات در مواد و ترتیب کلمات شکل گرفت که موجب شد عثمان به توحید مصاحف اقدام کند. در توحید مصاحف فقط مواد و ساخت‌های کلمات و ترتیب آن‌ها بر اساس قرائت پیامبر اکرم ص تنظیم و تصحیح شد؛ زیرا تا چند ده سال بعد که تمایز حروف با نقطه و نیز اعراب وضع شد، مصاحف بدون نقطه و بدون اعراب نگاشته می‌شد؛ از این رو توحید مصاحف فقط در مورد مواد کلمات، ساخت و ترتیب آن‌ها بود و نه حروف و اعراب. مصاحف اولیه نیز به گفته مکی بن ابطالب اختلاف اندکی در حد چند حرف داشتند. بیشترین اختلاف بین مصحف شام و عراق بود با چهل حرف اختلاف؛ یعنی اختلاف در حروف یا کلمات آن هم در مواد بود و نه اعراب و تمایز حرف نقطه‌دار و بی‌نقطه.
در جریان توحید مصاحف و اختلاف‌های پیش از آن، عمده دلیل اختلاف قرائات اجتهاد قراء بود که به خود اجازه تصرف در واژگان قرآن را از جهت مواد، ساخت و ترتیب می‌دادند، و در مسئله توحید نیز افزون بر یکسان‌سازی از این جهات، تکیه اصلی بر القای شفاهی قرائت صحیح بود؛ زیرا اعراب گذاری و نقطه‌گذاری ممیز حروف شکل نگرفته بود. بعدها ضعف رسم الخط از جهت تشابه حروف، نبود الف، نبود اعراب، و جز این‌ها دستاویزی شد برای کسانی که علاقه‌مند به اجتهاد در قرائت بودند. آن‌ها دیگر نمی‌توانستند در مواد کلمات و ترتیب آن‌ها و آنچه در توحید مصاحف مورد توجه بود و رسم الخط بر آن دلالت می‌کرد، اجتهاد کنند ولی اجتهاد خود را در حوزه اعراب و حروف مشابه و برخی ساخت‌ها که رسم الخط تحمل انحراف در آن‌ها را داشت، اعمال کردند و در حقیقت، چه قبل از توحید مصاحف و چه بعد از آن اجتهاد اصلی‌ترین و شاید تنهاترین عامل در اختلاف قرائت بود. بله خاستگاه اجتهاد ممکن بود در افراد گوناگون متفاوت باشد، ولی رکنی و اصلی بودن عاملیت آن روشن است.
پست‌های مرتبط:
بسم الله الرحمن الرحیم
