798) داستان ترتیب حوادث در چینش آیات /نقد روش تفسیر بر مبنای ترتیب نزول (تفسرتنزیلی) 45
در این ایام به تفسیر زیبایی‌شناختی و بلاغی آیات 49 - 61 سوره بقره که شامل فرازهایی از داستان حضرت موسی ع است، اشتغال دارم. گذشته از نکات بلاغی و زیبایی‌شناختی این آیات، آنچه جلب توجه کرد، چینش آیات و ترتیب زمان رخداد حوادث است که عجیب است..
پیش از شرح ماجرا، ترتیب حوادث زمان حضرت موسی ع پس از عبور از دریا تا ورود به شهر را از نظر می‌گذرانیم:
1. پیشنهاد بت‌سازی و خدای قابل رؤیت؛
2. گرفتار تشنگی شدن بنی‌اسرائیل در ادامه مسیر به سوی بیت المقدس و اعجاز دوازده چشمه؛
3. ادامه مسیر و گرفتار شدن در صحرای سینا به سیطره گرما و اعجاز سایه و بهره‌مندی از من و سلوی؛
4. عدم ورود به فلسطین و مبارزه با عمالقه و گرفتار شدن به بیابان تیه (سینا)؛
5. به کوه طور رفتن حضرت موسی ع برای دریافت شریعت تازه؛
6. تقاضای دیدن خدا، مردم گروهی از بنی‌اسرائیل و دوباره زنده شدن آن‌ها؛
7. انحراف بنی‌اسرائیل و داستان سامری؛
8. توبه و مجازات بنی‌اسرائیل؛
9. قرار گرفتن کوه بر بالای سر بنی‌اسرائیل؛
10. ورود به شهر و خلاصی از سرگردانی؛
11. شرط و شیوه ورود به شهر.
با توجه به ترتیب فوق که تا حد زیادی مطابق قرائن و درست و اجمالاً مورد اتفاق است، می‌توان دریافت که در چینش آیات به هم ریختگی زیادی رخ داده است:
ابتدا آیه 49 تا 53 نگاه گذرا به نجات بنی‌اسرائیل و داستان عبور از دریا و وعده خدا با حضرت موسی ع و انحراف بنی‌اسرائیل و توبه دارد و خیلی کوتاه بحث را جمع می‌کند.
-آیه 60 (شماره 2)
- 57 (شماره 3)
- 55 و 56 (شماره 6)
- 54 (شماره 8)
- 61 (شماره 10)
- 58 و 59 (شماره 11)
آیات:
وَ إِذْ نَجَّيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ يُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ (49)
وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (50) وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ (51) ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (52) وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (53)
* وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (54)
* وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (55) ثُمَّ بَعَثْناكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (56)
* وَ ظَلَّلْنا عَلَيْكُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ ما ظَلَمُونا وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (57)
* وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْها حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطاياكُمْ وَ سَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ (58)
فَبَدَّلَ الَّذِينَ ظَلَمُوا قَوْلاً غَيْرَ الَّذِي قِيلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ (59)
* وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ (60)
* وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نَصْبِرَ عَلى طَعامٍ واحِدٍ فَادْعُ لَنا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ قِثَّائِها وَ فُومِها وَ عَدَسِها وَ بَصَلِها قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَكُمْ ما سَأَلْتُمْ وَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ وَ باؤُ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كانُوا يَكْفُرُونَ بِآياتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذلِكَ بِما عَصَوْا وَ كانُوا يَعْتَدُونَ (61)
ما نمونه‌های متعددی در قرآن از این گونه بهم‌رختگی‌ها مشاهده می‌کنیم که به نوعی عبور عامدانه از قصه‌گویی را به نمایش می‌گذارد؛ زیرا اصلی‌ترین رکن قصه‌گویی ترتیب حوادث آن است. یک سؤال مشخص این است که علت چنین بهم‌ریختگی عامدانه چیست؟ آیا وجه بلاغی و زیبایی‌شناختی دارد یا جهت دیگری لحاظ شده است؟
از مخاطبان گرامی درخواست دارم در حل این مسئله مشارکت فرمایند.
ادامه دارد.
بسم الله الرحمن الرحیم
