وَ لَقَدْ آتَيْنا داوُدَ وَ سُلَيْمانَ عِلْماً وَ قالا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنا عَلى‏ كَثِيرٍ مِنْ عِبادِهِ الْمُؤْمِنِين‏ (نمل، 15)

در آیه فوق، حضرت داود و سلیمان- علیهماالسلام- خدا را به خاطر دانشی که به آن‌ها عطا فرموده و به سبب آن بر بسیاری از بندگان مؤمنش برتری داده، شکرگزاری و سپاس‌گزاری می‌کنند. ارتباط برتری بر خلایق و دانش، از عطف این دو بر هم استفاده می‌شود. در آیات دیگر آمده است: «قُلْ هَلْ‏ يَسْتَوِي‏ الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُون‏؟!»

اما این علم چه علمی است که چنین فایده و وظیفه‌ای را به دنبال دارد؟

در تعقیب نماز عصر می‌خوانیم: «اللّٰهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لَاتَشْبَعُ، وَمِنْ قَلْبٍ لَايَخْشَعُ، وَمِنْ عِلْمٍ لَايَنْفَعُ ...» یعنی علمی که نفع نرساند، وبال گردن و دام شیطان است. در قرآن می‌خوانیم: «وَ قُلْ رَبِّ زِدْني‏ عِلْماً» یعنی علمی به من بده که مرا زیاد کند؛ نمی‌فرماید: بگو خدایا! علم مرا زیاد کن، بلکه می‌فرماید:‌ بگو:‌ خدایا! مرا زیاد کن از جهت علم؛ یعنی علمی به من بده که من را زیاد کند؛ یعنی توسعه فکری و وجودی دهد.

نکته دیگر این‌که حکمت از علم مهم‌تر است؛ یعنی علمی مناسب است که با حکمت عجین باشد. در آیه 6 سوره نمل آمده است:‌ وَ إِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْءَانَ مِن لَّدُنْ حَكِيم عَلِيم؛ یعنی حکمت خدا را بر علم بی‌انتهای او مقدم داشت.

از سوی دیگر، در آیه معروف «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِي لَشَدِيد» (ابراهیم، 7) می‌فرماید اگر شکرگزاری کنید، شما را زیاد می‌کنم. دقت کنیم! نمی‌فرماید: نعمت شما را زیاد می‌کنم بلکه می‌فرماید شما را زیاد می‌کنم. این تعبیر شبیه تعبیر در زیادت به سبب علم است و البته علم هم از بزرگ‌ترین نعمت‌هاست. شاید این معنا مستفاد باشد که نعمت شما را زیاد می‌کنم لیکن نعمتی که به سبب آن شما زیاد شوید؛ یعنی توسعه فکری و وجودی بیابید. این نوع شکرگزاری و فواید آن به قدری مهم است که شیطان وقتی وعده فریب بندگان را می‌دهد، عدم شکرگزاری مردمان را متذکر می‌شود نه کفر آن‌ها را؛ خدا نیز وعده عذاب را می‌دهد و سخنی از کفر در میان نیست:

سوره اعراف: قالَ فَبِما أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ (16) ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَيْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شاكِرِينَ (17) قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ (18)

نیز: لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ‏ إِنَّ عَذابي‏ لَشَديدٌ (دقت شود سخن از سلب نعمت نیست بلکه سخن از عذاب است و سلب نعمت یکی از اقسام عذاب است).