یادداشتهای سید محمدحسن جواهری

1. «پژوهشی تطبییقی در چیستی تفاسیر زیبایی‌شناختی و بلاغی»
پژوهش‌های قرآنی، شماره 106، خرداد 1402.
چکیده مقاله:
تفسیر زیبایی‌شناختی از رویکردهای به‌نسبت جدید در تفسیر قرآن است. این گونه تفسیری که در شش نوع گرایشی، روشی، درون‌سوره‌ای (ساختاری)، فراسوره‌ای، بین‌سوره‌ای و فراقرآنی تعقیب می‌شود، با نگاه توصیفی به تفاسیر بلاغی، با تفسیر بلاغی رابطه‌ عموم و خصوص مطلق، و با نگاه دانشی به آن، رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. بیشتر تفاوت این دو گونه تفسیری افزون بر تفاوت از حیث مفهوم‌شناسی، از نگاه هرمنوتیکی و قصد گوینده و نیز از جهت قلمرو می‌باشد. از میان انواع یادشده تفسیر زیبایی‌شناختی، دو نوع گرایشی و درون‌سوره‌ای (ساختاری) مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان قرار دارد، اما گونه‌های دیگر، به‌ویژه‌ انواع روشی و بین‌‌سوره‌ای، کمتر مورد توجه بوده و می‌توان آن دو را رویکردهای غایب در فرایند تفسیری غالب تفاسیر قلمداد کرد. نکته مهم در این حوزه مطالعاتی، حضور تفسیر زیبایی‌شناختی روشی در جایگاه قرینه تفسیری است که با تکیه بر آن، می‌توان به فهم صحیح از متن دست یافت و یا به نقد و بررسی احتمالات تفسیری روی آورد. مقاله حاضر می‌کوشد انواع تفاسیر زیبایی‌شناختی را تشریح کرده و نسبت آنها را با تفسیر بلاغی از ابعاد مختلف بررسی نماید.

2. «نظریه این همانی قرائات واحده، عامه و حفص از عاصم»
قرآن‌پژوهی, شماره 3، بهار 1401
چکیده مقاله:
چکیده: یکی از شبهات پرتکرار مربوط به کیان قرآن «تحریف قرائی قرآن» است. عموم قرآن‌پژوهان در پاسخ به این شبهه از روش‌های مختلف روایی،‌ کلامی، زبان‌شناختی و ...استفاده کرده‌اند، و البته برخی نیز در راستای پاسخ به شبهه یاد شده به نظریه «این‌همانی قرائت حفص از عاصم، قرائت واحده و قرائت عامه» تمسک کرده‌اند. بر اساس این نظریه قرائاتی که در لغت و محتوا با قرائت حفص از عاصم متفاوت باشند، نامعتبر و ساختگی‌اند و تنها قرائت موجود که قرائت حفص از عاصم است، معتبر و متواتر است. این نظریه افزون بر پاسخ به شبهه تحریف قرائی، در پژوهش‌های فقهی مربوط به جواز قرائت‌های گوناگون در نماز به کار می‌آید. همچنین با توجه به این‌که فرایند تفسیر صحیح رهین اتخاذ مبنای قرائی صحیح است، فراورده این پژوهش به طور مستقیم در خدمت این مبنای مهم تفسیری خواهد بود. این نظریه که از سوی برخی قرآن‌پژوهان معاصر ارائه شده، به رغم فراگیر شدن آن، نتوانسته همه ابهامات و شبهات پیش روی خود را، به ویژه برخی شبهات که در سال‌های اخیر مطرح شده است، دفع و رفع کند و پاسخ‌های درخور دهد؛ از این رو مقاله حاضر می‌کوشد ضمن ارتقای اثباتی آن و بر طرف کردن آسیب‌ها و پاسخ به شبهات، به ویژه شبهاتی که تا کنون پاسخی دریافت نکرده‌اند، نظریه یادشده را با ساختار و بیان تازه‌ای ارائه کند. فرضیه این مقال درستی این نظریه، وجود شواهد مهم و متعدد بر آن و مردود بودن نقدها و شبهات است.
واژگان کلیدی: تحریف قرائی، قرائت العامة، قرائت ناس، قرائت واحده، روایت حفص از عاصم