وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ يُحافِظُون‏ (مؤمنون، 9)

الَّذِينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُون‏ (معارج، 23)

این دو آیه را مقایسه کنید؛ ما معنای «یحافظون» را اجمالاً متوجه می‌شویم حتی بدون مراجعه به روایات. محافظت از نظر زمان، محافظت از نظر محتوا و توجه به مفاهیم، محافظت از نظر توجه به نحوه قرائت، محافظت از نظر حضور قلب و جز این‌ها می‌توانند مصادیقی از این محافظت باشند، لیکن ما مفهوم روشنی از معنای آیه دوم دریافت نمی‌کنیم؛ «دائمون» وصف روشنی است، لیکن چگونه می‌توان دائماً در نماز بود؟ اساساً آیا مصداقی برای این آیه یافت می‌شود؟ در برخی روایات «دوام» به تداوم بر نوافل تفسیر شده است، لیکن حتی انجام همه نوافل هم مصداق دوام نیست؛ بنابراین، راهی جز این نیست که یا «دوام»‌ را مجاز کل از جزء بگیریم و وجه این مجاز نیز اهتمام تام به نمازهای واجب و مستحب است.

راه دیگر این است که در «دوام» تصرف نکنیم بلکه در معنای «صلاة» توسعه دهیم. در روایتی از امام باقر ع آمده است:

اَلْعِدَّةُ عَنِ اَلْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ مَنْصُورٍ اَلصَّيْقَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ:
تَذَاكُرُ اَلْعِلْمِ دِرَاسَةٌ وَ اَلدِّرَاسَةُ صَلاَةٌ حَسَنَةٌ. (اَلْكَافِي ،۱/۹/۴۱/۱)
گفت وگوى علمى درس است و درس نمازى نيكو است .

بر اساس توسعه‌ای که این روایات در معنای «صلاة»‌ می‌دهد، اگر کسی- افزون بر پایبندی به نماز‌های واجب- به صورت دائم در خدمت دانش باشد، او بر «صلاة» دوام دارد، هرچند اصلاً‌ نماز مستحبی نخواند.

تذکر

بزرگواری در باره پست فوق پیام ذیل را برای این حقیر فقیر الی الله ارسال کرد:

با سلام
با مراجعه به روایات اهل بیت ذیل این آیه روایات زیر مشاهده شد.
امام باقر (علیه السلام)- فضیل گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: الَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ، پرسیدم. فرمود: «منظور، نماز مستحبّی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۲۸ الکافی، ج۳، ص۲۶۹/ تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۴۰/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۲۹/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۵۷؛ «فی النوافل» بدل «هی النافلهًْ»/ وسایل الشیعهًْ، ج۴، ص۷۰/ عوالی اللآلی، ج۲، ص۲۱/ نورالثقلین/ البرهان

و یا
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است که امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الَّذِینَ هُمْ عَلَی صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ فرمود: «اگر امر مستحبّی را بر خویش واجب بداند، همواره به انجام‌دادن آن تداوم خواهد داشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۳۰ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۲۲/ القمی، ج۲، ص۳۸۶

امام صادق (علیه السلام)- این [آیه]: الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمُونَ در مورد [نماز] مستحبّی است. کسی که بر آن محافظت نماید و آنچه وقتش گذشته قضا نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۷، ص۳۰ مستدرک الوسایل، ج۳، ص۱۵۸/ بحارالأنوار، ج۸۴، ص۴۸

آیا با وصف اینکه اهل بیت تفسیر یک آیه رو بیان کردن، ما میتونیم ذیل آیات تفسیر دیگری ارائه بدیم؟

آیا معانی آیات محدود به همین موارد هست که در احادیث اومده و ما حق تفحص در جدای از اون رو نداریم؟

پاسخ:

1. اگر از فرمایش اهل بیت ع انحصار در تفسیر استفاده شود، روشن است که هیچ تفسیر دیگری پذیرفته نیست لیکن گاه اهل بیت ع به مناسبت حال مخاطب یا ملاحظات دیگر مصداقی از معانی آیه را بیان می‌کنند و مطلب آن‌ها انحصاری نیست، که در این صورت می‌توان مبتنی بر قواعد تفسیر به صورت محتمل تفسیر یا تفاسیر دیگری نیز ارائه کرد. البته شرط اصلی این مطلب این است که روایات به لحاظ سندی پذیرفته شده باشند ؛ یعنی واقعا از اهل بیت ع صادر شده باشند. (ضمنا در متن پست فوق به وجود این تفسیر در روایات اشاره شده است.)

2. در خصوص پست فوق، تفسیری که ارائه شده مبتنی بر روایت امام باقر ع است و اگر این روایت نبود، بی‌تردید ما حق ارائه چنین تفسیری نداشتیم و البته پذیرش آن نیز مبتنی بر صحت سند این روایت است.