مصاحبه با ایکنا، موضوع : ترجمه کودک شماره خبر: 467478 (30/6/88)
كار تعليم و تربيت را بايد با اطفال و نوجوانان آغاز كرد
وی افزود: همان طور كه اهل بيت(ع) نيز سفارش كرده‌اند، كار تعليم و تربيت را بايد با اطفال و نوجوانان آغاز كرد، قشر كودك و نوجوانان قشر بزرگی را در جامعه ما به خود اختصاص می‌دهند؛ بنابراين برنامه‌ريزی برای توليد آثار قرآنی متناسب با كودك و نوجوانان از اهم برنامه‌ها‌يی است كه بايد در دستور كار قرار گيرد، در كشورها و اديان ديگر نيز چنين است، در مسحيت از كتاب‌های آسمانی اقتباس‌های بسيار زيبا برای كودكان شده است كه كودك با مطالعه آن‌ها افتخار به مسيحی بودن می‌كند.
جواهری ادامه داد: اما ما در جامعه اسلامی خود چه كرده‌ايم؟ هرچند كه تلاش‌های يسياری از 50 سال پيش شروع شد و در پی آن قصه‌های قرآنی برای كودكان بازگو شد، اما تاكنون ترجمه مناسبی از قرآن كه بتواند كودك را جذب مفاهبم قرآنی كند، انجام نشده است، تك‌نگاری‌‌های انجام شده، نيز فاقد روش‌های اصولی كه بتواند به صورت ترجمه كودك را با داستان‌های قرآن، با موضوعاتی مانند توحيد شناسی، معاد و... آشنا كند، است.
وی با بيان اين مطلب كه سال‌ها پيش بحث ترجمه برای كودك پيش آمد و بزرگانی هم به ساده‌پردازی ترجمه‌های موجود و نزديك كردن ادبيات آن به زبان كودك پرداختند، گفت: بررسی اجمالی نشان می‌دهد كه با وجود چنين فعاليت‌هايی هنوز ترجمه اصولی و مناسب برای كودك تحقق نيافته است.
مقايسه‌ای بين چند ترجمه كودك و نوجوان
وی برای تبيين ادعای خود مقايسه‌ای بين چند ترجمه كودك و نوجوان در ترجمه سوره «كوثر» انجام داد و گفت: در نمونه اول، ترجمه آقای رحماندوست آمده است: به نام خداوند بخشنده مهربان، ای پيامبر! ما به تو نيكويی‌های بسيار و خير و بركت فراوان بخشيده‌ايم، پس برای خشنودی پروردگارت نماز بخوان و قربانی كن، بی‌ترديد دشمن بريده و بی‌سرانجام خواهد بود. در نمونه دوم، ترجمه آقای «جعفر ابراهيمی» اين گونه آمده: به نام خداوند بخشنده مهربان، ما عطا كرديم كوثر را به تو، پس برای خدايت بخوان نماز شكر و قربانی به جای آور كه بی‌شك دشمن بدخواه تو، خودش ابتر است.
جواهری در اشاره به نمونه سوم گفت: در اين نمونه سوره «كوثر» چنين ترجمه شده است «به نام خداوند بخشنده مهربان، ما سرچشمه خوبی‌ها را به تو داده‌ايم، پس برای پرورگارت نماز بخوان و برای غذا دادن به مردم فقير و گرسنه شتر قربانی كن. از حرف‌هايی هم كه دشمنانت به تو می‌زنند ناراحت نباش؛ زيرا دشمن تو همچون شاخه‌ای بدون ميوه است، از بين می‌رود و كارهايش ادامه نمی‌يابد.» و در نمونه چهارم نيز آمده: به نام خدای بخشنده مهربان، [ای پيامبر] ما به تو خير و بركت فراوان بخشيديم، پس [تو هم برای تشكر از اين بخشش بزرگ] نماز بخوان و شتر قربانی كن، و بدان [كه نسل تو باقی می‌ماند؛ اما] نسل دشمنت نابود خواهد شد.»
مسئول واحد ترجمه مركز فرهنگ و معارف قرآن كريم گفت: بايد توجه داشت كه واژه‌های «خير» و «بركت»، «ارتباط قربانی كردن با اعطای خير و بركت» و «ابتر بودن و ارتباط آن با قبل»، نكات مبهم برای طيف مخاطب است كه بايد با استفاده از راهكارهای ويژه‌ای اين ابهام‌ها را برطرف كرد.
روش‌های موجود چندان مناسب سن كودك نيست
نويسنده كتاب «درسنامه ترجمه» گفت: روش‌هايی كه اكنون برای ترجمه قرآن كودك و نوجوان استفاده می‌شود بسيار محدود است، روش‌های موجود نيز چندان مناسب سن كودك نيست.
برنامه‌ريزی‌برای‌توليد‌آثار‌قرآنی‌متناسب‌با‌كودك
قشر كودك و نوجوانان قشر بزرگی را در جامعه ما به خود اختصاص می‌دهند، بنابراين برنامه‌ريزی برای توليد آثار قرآنی متناسب با كودك و نوجوانان از اهم برنامه‌ها‌يی است كه بايد در دستور كار قرار گيرد
وی افزود: استفاده از واژه‌ها و مفاهيمی كه در ترجمه قرآن ارائه می‌شود، بايد با كارشناسی توأم باشد، تا بحث سنگين نشود؛ چون اگر بحثی سنگين‌تر از فهم كودك باشد، موجب فرار كودك می‌شود. اعتقاد دارم بايد از سوره‌هايی كوتاه به ترجمه قرآن برای كودك پرداخت و در معيت گروهی از متخصصان كودك هر سوره‌ای كه ترجمه می‌شود، مورد بررسی قرار گيرد، تا اگر واژه‌ای سنگين و فهم آن برای كودك دشوار است، با واژه‌ای ديگر تعويض شود.
جواهری با بيان اين مطلب كه در تصويری‌سازی ترجمه كودك نيز بايد نهايت دقت و ظرافت به كار رود، گفت: همچنين لازم است تا ترجمه قرآن برای كودك و نوجوان با ويژگی‌های بالايی در چهار رنگ، و با استفاده از طراحی‌های جديد و زيبا چاپ شود.
وی تصريح كرد: من اعتقاد دارم بسياری از آيات قرآن را به سبك‌های بهتر و جذاب‌تری می‌توان ارائه كرد، برای نمونه در نمايشگاه قرآن، جريان عاشورا به سه زبان فارسی، عربی، انگليسی برای كودكان به شيوه‌ای نو و جذاب با ويژگی‌های بصری فوق‌العاده ارائه شده بود، اگر ما بتوانيم بسياری از قصه‌های قرآن، اخلاقيات و... را به اين شكل ارائه كنيم، در جذب مخاطب موفق عمل كرده‌ايم.
جواهری با بيان اين مطلب كه در ترجمه قرآن برای كودك و نوجوان به جهت بالا رفتن جذابيت كار می‌توان برخی مباحث مانند اخلاقيات را به صورت كاريكاتور ارائه كرد، گفت: ترجمه تصويری نيز نمونه‌ای ديگر است، كودك با ترجمه تصويری بسيار سريع ارتباط برقرار می‌كند، مترجمان عرصه كودك می‌توانند سوره‌هايی مانند «فيل» بخش‌هايی از سوره «الرحمن»، «يس» «نبأ» و... به صورت تصويری ارائه كنند.
وی افزود: برای اين كار كارشناسان بايد ابتدا تمام آياتی را كه می‌توان به صورت تصويری ارائه كرد، شناسايی كنند و سپس با همكاری كارشناسان و طراحان عرصه ادبيات كودك و نوجوان اين آيات را به تصوير تبديل كنند.
راهكارهای دستيابی به ترجمه‌ای شايسته در حوزه كودك و نوجوان
جواهری در ادامه برای دستيابی به ترجمه‌ای شايسته راهكارهايی را ارائه كرد و گفت: ترجمه كامل برای كودك دشواری‌هايی دارد كه رسيدن به آن نيازمند پشت سر گذاشتن پروژه‌های مرتبط و كوچك‌تر است. برای اين منظور ابتدا بايد به صورت گزينشی كار را آغاز كرد و با انتخاب سوره‌های كوتاه و بلندِ مناسب در قالب زبان كودكانه روش‌های مختلف را آزمود. پس از اين مرحله و مشخص شدن راهكارهای عملی، می‌توان از راه گزارش‌نويسی يا چكيده تمام‌نما در سراسر قرآن و يا انتخاب هر دو روش (گزينشی و گزارشی) به صورت تلفيقی و به اقتضای حال به ترجمه پرداخت. به نظر می‌رسد دست كم در مورد برخی آيات كه با فهم و روحيه كودكان و نوجوانان فاصله دارد، گزارش‌نويسی با غلبه حذف و جابه‌جايی بهترين راه حل باشد. اين مسئله در مقام عمل بهتر روشن می‌شود و بر اساس برون‌داد اوليه، بهتر می‌توان مسير پروژه را ترسيم كرد.
وی ادامه داد: از آنجا كه در ترجمه كودك دغدغه اصلی قالب كار است و از سوی ديگر، دخالت تفسير در ترجمه انكار‌ناپذير است، ممكن است برخی نويسندگان زبان كودك و نوجوان از ورود به اين عرصه ابا داشته باشند. برای حل اين مشكل، همانند پروژه ترجمه آزاد، يك ترجمه ملاك قرار می‌گيرد و ترجمه بر اساس آن تدوين می‌شود كه با اين پيش‌بينی، كار بر نويسندگان بسيار آسان می‌شود؛ يا به تعبير ديگر، بخش بزرگی از عهده آن‌ها برداشته می‌شود.
اين كارشناس ترجمه قرآن تصريح كرد: ارائه تفسير در ترجمه كودك بايد به گونه‌ای در ترجمه گنجانده شود؛ زيرا كودكان با پرانتز آشنايی ندارند؛ البته گنجاندن تفسير ممكن است مشكل ديگری ايجاد كند كه بايد با تدبيری رفع شود.
وی گفت: اگر كارشناسان كودك به كار گروهی روی آورند، به ده‌ها شيوه می‌توانند به ترجمه قرآن بپردازند، حتی می‌توانند از نمونه‌های خارجی استفاده كرده و دريابند كارشناسان خارجی چگونه پيام‌های تورات و انجيل را ارائه می‌كنند. هم‌اكنون حتی در ترجمه بزرگسال هم بهترين شيوه‌ها شناسايی نشده و به صورت كوركورانه از ترجمه‌های گذشته پيروی می‌شود، چه رسد به حوزه كودك كه به مراتب بيشتر نيازمند شناسايی نيازهای كودكان و استفاده از روش‌های مناسب هستيم.
بسم الله الرحمن الرحیم
