گزارش یک تجربه

در سال‌های اخیر توفیق یار بود که بارها در مقطع دکتری (سطح چهار) مباحث مختلفی از اصول فقه را تدریس کردم. مطابق با برنامه اعلان شده، متن اصلی کفایه بود لیکن متن جنبی حقیر «اصول فقه کاربردی» بود. این کتاب در سه جلد تدوین شده و چاپ مشترک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت است. مقصود از کتاب که نوشته آقایان حسین قافی و سعید شریعتی است، نشان دادن فواید مباحث اصول فقه در فقه و عمدتاً‌ حقوق است؛ از این رو کوشیده اند مباحث گوناگون اصول فقه را با مثال‌هایی عمدتاً از قوانین حقوقی همراه کنند. کتاب به صورت نسبتاً دقیق و زیبا و منطقی نگارش شده و جمع‌بندی‌های مناسبی دارد. دانش‌پژوه با خواندن کتاب نسبت به مباحث علم اصول علاقه‌مند شده و از حالت دلزدگی که از مطالعه امثال کفایه بروز می‌کند، در آن خبری نیست. به جرأت می‌توان ادعا کرد غالب مباحث کفایه - به جز برخی مباحث اختلافی و شاید کمی فرعی و بعضاً‌ غیر کاربردی - در این سه جلد به نوعی گزارش شده و گاه زیباتر و مناسب‌تر از کفایه بیان شده است. در کتاب برخی مباحث فراتر از کفایه مانند «عرف» و برخی مباحث ضرور دیگر نیز به بحث گذاشته شده است. ظاهر ساده کتاب - اگر کسی آن را به دقت مطالعه نکرده‌ باشد - ممکن است این توهم را به مخاطب القا کند که به لحاظ علمی فاصله زیادی با کفایه دارد، لیکن چنین نیست و برخی مباحث در آن حقیقتاً مناسب‌تر ارائه شده است.

حقیر در پیامی به مؤلفان کتاب پیشنهادهایی برای ارتقای کتاب ارائه کردم و معتقدم با کمی تفصیل در برخی مباحث و دقت و بازخوانی و پالایش بهتر و جایگزین نمودن مثال‌های فقهی به جای برخی مثال‌های حقوقی و البته ترجمه آن به زبان عربی می‌توان آن را به کتابی تبدیل کرد که به خوبی جایگزین کفایه و حلقات شهید صدر شود. نکته مهم این است که مألفان کتاب در برخی مباحثی چالشی وارد نشده‌اند و اگر این مباحث را تدارک کنند و برخی مباحث جدید مانند عرف و سیره عقلا و برخی مباحث دیگر که در مانند الفائق آمده و نیز مختصری در فلسفه اصول فقه و علم اصول، به صورت قلّ و دلّ به آن بیفزایند، به سطح بسیار مناسب‌تری ارتقا می‌یابد.

در هر صورت، پیشنهاد حقیر به دانش‌پژوهانی مقطع تحصیلی یاد شده این بوده که در کنار متن اصلی سفارش شده، این کتاب را مطالعه کنند به ویژه می‌توان به عنوان پیش مطالعه از آن استفاده کرد که بسیار مناسب است.

گفتنی است کتاب دیگری نیز با عنوان «المعجم التطبیقی للقواعد الاصولیه فی فقه الامامیه» (5 جلد) وجود دارد که نقش کاربردی کردن مباحث اصول را برعهده دارد و برای مباحث اصول مثال‌هایی از فقه ارائه می‌کند و به ویژه برای اساتید نیک به کار می‌آید (متن آن در سایت کتابخانه فقاهت (https://lib.eshia.ir) موجود است). به امید روزی که کتابی مناسب‌تر از کفایه و حلقات برای تدریس به جامعه علمی عرضه شود.