مفسران مشهور بعد از تابعین[1]

شهر بن حوشب(111ق) (احتمالا شیعه)؛

ابن ابی نجیح (ابو یسار عبد الله بن ابی نجیح یسار ثقفی کوفی) (م131ق) (نزد اهل سنت موثق و صاحب تفسیر است)؛

واصل بن عطاء (ابو حذیفه واصل بن عطاء غزّال بصری) (م131ق) (شیخ معتزله)؛

شبل بن عُباد (ابو داوود شبل بن عباد مکی) (م 148ق) (سنی و ثقه نزد اهل سنت)؛

مقاتل بن حیّان (ابو النضر) (م حدود150ق) (احتمالا شیعه و از اصحاب حسن بصری)؛

ابن جریج/ ابن جریح (عبد الملک بن عبد العزیز بن جریج الاموی ) (80-150ق) (نزد اهل سنت ثقه است)؛

یحیی بن کثیر (ابو النضر ) (م حدود150ق) (از راویان امام صادق(ع) و ظاهرا شیعه و از اصحاب حسن بصری)؛

مقاتل بن حیّان (ابو بسطام مقاتل بن حیان نَبَطی بلخی معروف به خرّاز)‌(م حدود150)؛

مقاتل بن سلیمان (ابو الحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر أزدی بلخی) (م 150ق) (وی سنی یا بُتری مذهب بوده و از نظر رجالیان شیعه قابل اعتماد نیست.)

مَعمَر (ابو عروة معمر بن راشد ازدی حدانی بصری)‌ (م 153ق) (سنی و ثقه نزد اهل سنت)؛

ابو جارود (زیاد بن منذر همْدانی کوفی خارفی) (م 150- 160ق) (زیدی و ضعیف)؛

شعبه (شعبة بن حجاج بن ورد ازدی بصری) (م160ق) (شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق(ع) می‌داند و سندوبی او را شیعی مذهب و از ارباب حدیث می‌شمرد)؛

 ورقاء بن عمرو (ابو بشر ورقاء بن عمرو بن کُلَیب شیبانی یشکری کوفی مروزی) (م حدود160ق) (شیخ اهل سنت و موثق نزد آنان)؛

سفیان ثوری (ابوعبدالله سفیان بن سعید بن مسروق) (م161ق) (زیدی مذهب و صاحب تفسیر)؛

ابن زید/ ابو زید (عبد الرحمان بن زید بن اسلم عدوی مدنی) (م182ق) (از اصحاب امام صادق(ع) و مورد تأیید شیخ مفید در رساله عددیه)؛

ابو معاویه (هُشیم بن بشیر سُلَمی واسطی ) (م 183ق) (از مشایخ احمد بن حنبل)؛

سُدّی صغیر (محمد بن مروان بن عبدالله بن اسماعیل، نواده سدی کبیر) (م 186ق)؛

ابن عُیَینه (ابو محمد سفیان بن عیینه هلالی کوفی) (م 198ق) (از اصحاب امام صادق(ع) و از راویان تفسیر علی بن ابراهیم قمی است)؛

وکیع (وکیع بن جراح بن ملیح رؤاسی کوفی) (م196ق) (از موالیان اهل بیت: و متهم به رافضی بودن است)؛

ابن کیسان اصمّ (ابوبکر عبد الرحمان بن کیسان اصم) (م حدود200ق) (از بزرگان معتزلی است و طبرسی در مجمع البیان بسیار از او نقل می‌کند)؛

فرّاء (ابو زکریا یحیی بن زیاد) (م 203ق) (نویسنده کتاب معروف معانی القرآن)؛

ابو منذر کلبی (هشام بن محمد بن سائب) (م204ق) (نویسنده الجمهرة و از دانشمندان و محبان اهل بیت: و مورد عنایت امام صادق(ع) بود)؛

رَوح بن عُباده (ابو محمد روح بن عباده بن علاء قیسی بصری) (م105ق)؛

یزید بن هارون (ابو خالد یزید بن هارون بن زاذان واسطی) (م 206ق)؛

صنعانی (عبد الرزاق بن همّام بن نافع حمیری) (م211ق) (یمنی، ظاهرا شیعه و از شاگردان معمر و قتاده بوده است)؛

فِریابی ( ابو عبدالله محمد بن یوسف بن واقد فریابی) (م212ق) (شاگرد سفیان ثوری است)؛

قبیصة بن عامر (ابو عامر قبیصة بن عقبه کوفی) (م215ق) (از راویان سفیان ثوری و از مشایخ احمد بن حنبل است)؛

ابو حذیفه (موسی بن مسعود نهدی بصری)‌(م240ق) (از مشایخ بخاری است)؛

جُبّایی (ابو علی محمد بن عبد الوهاب جبائی معتزلی)‌(م 303ق) (نویسنده تفسیری 10جلدی؛ شیخ طوسی در مقدمه تفسیر تبیان او را به زیاده‌روی در تفسیر متهم می‌کند)؛

عیّاشی (ابو النضر محمدبن مسعود بن عیّاش سلمی سمرقندی) (م320ق) ( از بزرگان شیعه)؛

ابو مسلم (محمد بن بحر اصفهانی) (م322ق) (تفسیری دارد که مورد تمجید شیخ طوسی قرار گرفته است)؛

قمی (ابو الحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی) (م384ق)‌؛

رُمّانی (ابو الحسن علی بن عیسی رمانی اخشیدی) (م384ق) (نویسنده الجامع الکبیر فی التفسیر است که هروی آن را خلاصه کرده است. کتاب دیگرش النکت فی اعجاز القرآن نام دارد).

 

[1] . منتخبی از تاریخ تفسیر، بابایی و التفسیر و المفسرون، معرفت. برای آگاهی بیشتر به منابع یاد شده رجوع نمایید.